Allereerst: dat het zo slecht lukt heeft een reden.
Een van de interessantste dingen die ik ontdekte toen ik Socrates op sneakers schreef, was het volgende: wij vinden het pijnlijk als iemand dingen zegt die tegen onze overtuigingen ingaan.
Dat is onderzocht, en wel zo: de onderzoekers stopten 3 groepen mensen in een FMRI-scanner. De eerste persoon kreeg een klap. In z'n gezicht. Daarna keken ze welke hersengebieden oplichtten. Niet geheel onverwacht was zo iemand redelijk overstuur van die klap. De tweede persoon werd uitgescholden, en weer dezelfde hersengebieden lichtten op. Tot zover weinig verrassends. Maar toen! De derde persoon kreeg alleen maar argumenten tégen zijn diepste overtuigingen te horen.
En wéér lichtten dezelfde hersengebieden op.
Conclusie: dingen horen die tegen ons core-belief ingaan, trekken we helemaal niet.
Daar raken we echt overstuur van.

En wat doen we? Juist.
En wat doen we als we het niet met iemand eens zijn en de ander willen overtuigen? Juist: argumenteren. En wat heeft dat onderzoek uitgewezen dat ABSOLUUT niet werkt? Argumenteren.
We dénken dat dat werkt, want wij zien het toch goed? En dat ga ik je nu gewoon vriendelijk en helder uitleggen ja toch niet dan?
Maar nee. Dat werkt dus echt niet. Onze hersenen raken er te veel van over hun toeren om informatie op te kunnen nemen.

Vandaar dus dat moeilijke gesprekken over #Metoo, Zwarte Piet, racisme, klimaat, vaccineren, politiek en dergelijke, zo vaak ontsporen. We argumenteren wat tegen elkaar aan, raken daar overstuur van en moeten afkoelen.
En we hebben niets geleerd.

We krijgen goed, kritisch, helder denken, niet geleerd
Helder argumenteren, redeneren, goede vragen stellen: we krijgen het helaas niet geleerd van kinds af aan. Kritisch denken is een ondergeschoven kindje op basisscholen, middelbare scholen, en het vervolgonderwijs. Terwijl we wél vaak om kritisch denkvermogen vragen in organisaties en vacatures.

In deze maatschappij komen we te veel weg met dooddoeners als 'maar dat is gewoon mijn mening', en 'jij hebt jouw waarheid en ik de mijne'. Als we elkaar en onszelf met dat soort argumenten kunnen bullshitten, wordt het nooit wat met dat échte gesprek, die dialoog waar je samen wijzer van wordt. 

Het begint dus bij denk- en gespreksdiscipline. Dat je met elkaar afspreekt: wij gaan samen in gesprek, we spreken af dat we het even samen 'niet weten'. We willen niet winnen, de ander niet overtuigen van ons eigen gelijk. We willen samen zoeken naar antwoorden, ideeën en perspectieven, en díe vervolgens weer bevragen. 
Als je die afspraak, de context van je gesprek niet vooraf duidelijk hebt, verval je waarschijnlijk vrij vlot weer in een soort debat of discussie. 

Een aantal gespreksintenties die je kunnen helpen zijn bijvoorbeeld:


1. Eerst begrijpen, dan begrepen worden.
Houd eerst je eigen mening eens helemaal terug. Doe alsof je die even niet hebt. Verken de mening van de ander. Wat zit daar voor waarheid in die je wel kunt begrijpen? Weersta de verleiding om toch stiekem te vertellen hoe JIJ het ziet: bevraag alleen maar.
'Hoe werkt dat dan precies?' 'Wat zie jij hier als oplossing?' 'Waarom is dat belangrijk voor je?'

2. Gebruik vertraging en stilte
Ga niet wauwelen, babbelen en roeptoeteren. Denk écht oprecht na over wat de ander zegt. Zeg het desnoods 'joh, ik zit even na te denken over wat je daar zegt, dus daarom ben ik even stil'. Het zorgt ervoor dat de hersenen rustig blijven, je de dingen helderder ziet en scherper doorhebt welke vragen je nog wilt stellen.

3. Maak een bruggetje
Heb je het denken van de ander verkend? Maak dan een bruggetje naar jóuw visie.
Gooi niet patsboemplompverloren jouw mening over de schutting, maar geef even een kleine inleiding.
'Ik snap wat je zegt. Ik heb er ook een aantal ideeën over. Vind je het goed als ik je uitleg hoe ik het zie?'
Ik heb nog nooit meegemaakt dat iemand dan zei 'nee, dat vind ik niet goed, je moet je snater houden'.

4. Leg rustig, en beknopt uit wat jouw standpunt is.
Geen zijwegen, niet honderdtwintig anekdotes erbij betrekken. Gewoon heel kort, bondig en helder: 'dit is hoe ik het zie'.
En wacht dan even af. De kans is groot dat de ander jou spiegelt in de denkruimte en stilte die jij hiervoor hebt genomen, en óók zorgvuldig wil nadenken en afwegen.

5. Benoem verschillen en overeenkomsten
Vat regelmatig samen waar jullie het dus over eens zijn en waarover niet.
'Volgens mij vinden we beiden dat X, en verschillen we van visie op Y'.

6. Parkeer emoties
Voer dit soort gesprekken vanuit ratio, niet vanuit onderbuikgevoel. Dáár ontstaan juist vaak de lange tenen, en die sluiten ieder verkennend gesprek uit. Erken emoties als ze er zijn, maar houd ze zoveel mogelijk buiten het gesprek.

7. Oefen
Meningsverschillen lossen zich niet op door de gesprekken erover níet te voeren. Maar helaas doen we dat wel: we ontwijken gesprekken waarvan we denken dat ze ingewikkeld of pijnlijk worden, of gewoon gedoe gaan opleveren. Daar wordt onze maatschappij, en dat kritisch denkvermogen, niet beter van.

Want de goede gesprekken ontstaan echt niet aan de interviewtafels, in de radio-/tv-programma's of in de Tweede Kamer.
Die hangen nog te veel aan elkaar van catchy oneliners en daar wordt stilte, vertraging en 'ik weet het niet', niet direct met applaus ontvangen. Die goede gesprekken, die dialoog, dat kritische denken? Dat moet beginnen bij ons, bij jou en mij.
Aan onze keukentafels, met kinderen en vrienden, met familie en collega's. 

Veel moeilijke en goede gesprekken gewenst!

Extra leesvoer vind je hier:
in deze Nieuwsbrief van Humanistisch Verbond en Bureau Common Ground

Meer van dit?

Wil je meer artikelen, persoonlijke verhalen, denk- inspiratie, tips, af en toe een grapje?
Meld je aan voor OverDenken, de nieuwsbrief.  Wekelijks op maandag vers denk-voer voor je brein. 
'De enige nieuwsbrief die ik écht lees', volgens sommigen 😉