Het zwakste argument om je gelijk mee te halen. En ieder verdiepend gesprek mee om zeep te helpen.

We wíllen het soms zo graag: een goed gesprek voeren. Een gesprek waarin je naar elkaar luistert, je samen een belangrijk topic onderzoekt, argumenten afweegt en daardoor samen wijzer wordt.
En wat is het moeilijk  om dat gesprek goed te voeren. Wanneer we het over iets hebben dat ons raakt, dat we belangrijk vinden, lijkt het soms alsof we niet meer ons best doen samen wijzer te worden, maar vooral de ander proberen te overtuigen van ons gelijk. De argumenten die we er dan aan de haren bij slepen zijn soms tenenkrommend. 

Een ervan wil ik er in dit artikel uitlichten. Een argument dat nogal eens voorbij komt in trainingen kritisch denken, de kunst van het vragen stellen of in socratische gesprekken. Een argument waarmee ik veel gesprekken zie sneuvelen: je dénkt er iets intelligents mee te zeggen, maar je helpt er het hele gesprek faliekant mee om zeep. Een argument ook waar ik me soms kwaad over maak. Omdat het zo makkelijk is. Je verdiept niks, je onderzoekt niks, je neemt geen risico. 
Je zit vanaf je ivoren toren een beetje lekker gelijk te hebben. En da's nou net niet een ingrediënt van een goed gesprek. 

Beweringen en argumenten
Wanneer je samen iets onderzoekt, moet je een uitspraak doen over de werkelijkheid. Je moet iets 'beweren' dat je überhaupt kúnt onderzoeken. 

Bijvoorbeeld:

• Ouders zouden hun kinderen moeten vaccineren, want met z'n allen dragen we de verantwoordelijkheid voor ieders gezondheid.
• Zwarte Piet is niet racistisch bedoeld, maar komt op velen wel zo over. Daarom lijkt het me beter om de traditie wat aan te passen.
• In een vriendschap moet je elkaar de waarheid zeggen. 

Stuk voor stuk standpunten die je zou kunnen bevragen, waar je dieper op in kunt gaan, waar je argumenten tegenover kunt stellen en waarbij je aan het eind van het gesprek beiden nieuwe perspectieven hebt opgedaan. In het ergste geval ben je van mening veranderd. 

Alleen, dat doen we dus niet. We schoffelen een potentieel interessant gesprek maar al te graag onderuit als we ons gelijk kunnen halen. En er is 1 argument dat we daarvoor graag van stal trekken. Een argument zó zwak, zo leeg, zo waar, het klopt altijd. En wordt daarmee betekenisloos. 

Dat argument is:

 'NIET ALTIJD!'

We richten ons graag op de uitzondering
Op de een of andere manier richten we ons graag op de uitzondering. Die ene keer dat de bewering niet opgaat, dat éne moment waarop een standpunt niet werkt, die éne uitzondering ergens in verweggistan waardoor je 'ongelijk hebt'.

'Nee hoor, ouders moeten hun kinderen niet áltijd inenten: sommige kinderen zijn allergisch voor de entstofen'. 
'Nee hoor, zwarte piet komt niet op iedereen racistisch over. Er zijn donkere mensen die het prima vinden'.
'Nee hoor, in een vriendschap moet je niet altijd de waarheid zeggen. Als je een verrassing organiseert mag je best een leugentje vertellen'. 

Een schaap heeft 4 poten en Maarten is een dief
Wanneer ik een bewering doe als 'een schaap heeft 4 poten', dan kan iemand alsnog zeggen 'niet altijd'. En inderdaad, als je een search doet op Google, kom je vroeg of laat een schaapje uit Derbyshire tegen. Dat diertje had 5 poten. 
Nounou. Gefeliciteerd. Je hebt gelijk. Een schaap heeft niet ALTIJD 4 poten.
Want er was er ééntje, van die miljoenen schapen, die had 5 poten. Poehpoeh. Overbluf je me daar even met je intelligentie. 
Maar serieus; wat heb je nou gezegd? Je hebt iets gezegd dat zó waar is, dat het geen drol zegt. 

Als ik zeg 'Maarten is een dief', kun je óók zeggen: 'niet altijd'. En ook dan heb je gelijk: Maarten is niet áltijd een dief. Niet 24 uur per dag, 7 dagen per week. Soms is Maarten een goede huisvader. Laat hij de hond uit. Soms kookt hij eten of maakt hij een heerlijke boswandeling. Dingen stelen maakt waarschijnlijk maar een klein onderdeel uit van zijn agenda. 
Dus ja, 'niet altijd' gaat ook hier op. Maar je zegt er geen reet mee. Een dief is een dief, ook als hij niet de héle tijd steelt. 

Er is maar weinig dat altijd waar is
Wil je bewijzen dat een bewering vals is: niet klopt, dan moet je 'm weerleggen op zo'n manier dat je aantoont dat die bewering in de meeste gevallen onwaar is. 'Niet altijd' richt zich op de uitzondering en heeft daarmee argumentatief geen enkele waarde. Als je wilt ontkrachten dat Maarten een dief is, moet je bewijzen dat Maarten niet steelt.
Wil je ontkrachten dat een schaap 4 poten heeft, dan moet je aantonen dat een schaap mééstal 3 of 5 poten heeft en geen 4. 

Er is maar heel weinig dat áltijd waar is. In de wiskunde kennen we dat soort wetten, maar in het dagelijks leven bijna niet. Een uitspraak of bewering is een generalisatie. En een generalisatie is geen absolute. Een absolute zou altijd, overal, waar moeten zijn. Een generalisatie niet: dat is een poging om de werkelijkheid, door middel van onze taal, te onderzoeken, te kaderen, te verkennen, af te wegen, te bevragen. 

Cheap way out
'Niet altijd'  is een zwak argument. Een argument voor mensen die graag slim en scherpzinnig willen lijken, maar het niet zijn. Het zegt niks. Het ontwijkt de vraag, is altijd waar. Het is een veilige positie: je hebt sowieso gelijk, je neemt er geen enkel risico mee. Je drukt er je ontevredenheid mee uit, maar je zegt verder niks inhoudelijks.
Het is een 'cheap way out'. 

Onderzoek de leegte van je argument
Hoor je iemand in een discussie of gesprek het argument 'niet altijd' aanhalen, pauzeer dan even. Haal even adem, ga er niet zomaar voorbij. De gangbare reactie is dat je jouw bewering nog harder gaat bevechten of in de verdediging schiet: 'nee, dat zég ik ook niet, maar ik bedoel.......'

Bevraag de ander. Leg het op tafel: 'wat zég je nu eigenlijk?' 'Wat bedoel je 'niet altijd?' 'En, dus?'
Leg het uit. Leg uit waarom het zo weinig zegt, leg uit wat het effect is op het gesprek, leg uit dat je heus een inhoudelijke discussie wilt, maar dat dat niet werkt als de ander zich  op uitzonderingen en 'niet altijd' blijft richten. 

Maak jij je weleens schuldig aan 'niet altijd'? Pauzeer ook dan even. Haal even adem. En onderzoek de leegte van je argument. Waarom wil je je zo graag op 'niet altijd' focussen? Waarom duik je, in deze discussie? Waarom neem je geen risico, ga je het gesprek of de vraag niet aan? Waarom verschuil je je achter een argument waarmee je altijd gelijk hebt, én niks zegt?

Als je de ballen hebt om dat écht te onderzoeken bij jezelf, en het aan te gaan en op te lossen, liggen er vele mooie gesprekken op je te wachten. Beloof ik. 

Dit is het lammetje met 5 poten, in 2017. Hij heet Forest.