Heel even voel je je een beetje dom, want je trapt erin: je dacht een moment dat het een echte eend was. Maar nee; hij is niet echt, en bedoeld om je erin te luizen. Zoiets doen we ook met vragen, problemen en dilemma’s die ons bezig houden. We zijn meesters in het verbloemen van ons werkelijke probleem. Dat doen we zeker niet bewust of expres: we weten gewoon niet dat we onszelf (en onze gesprekspartner) voor de gek houden.
Vaak is de eerste vraag die mensen stellen, in bijvoorbeeld een filosofisch consult, niet de échte kwestie waar ze mee zitten.
Ze gebruiken, zonder dat ze het zelf weten, een ‘decoy-vraag*’.
Waarom gebruiken we ‘decoy-vragen’? En wat gebeurt er als je achter die ‘decoy-vraag’ kijkt naar het werkelijke probleem?
Een voorbeeld van iemand die begon met een ‘decoy-vraag’ is Paula. Ze wilde een filosofisch consult waarbij we een bepaald thema of kwestie onderzoeken. Een filosofisch consult begint en eindigt altijd met een vraag.
Paula begon ons filosofisch gesprek met de vraag: ‘Moet ik gaan samenwonen met mijn vriend?’
Op het moment dat iemand zijn of haar vraag stelt, is het eerste wat ik als praktisch filosoof te doen heb, afstand nemen en de vraag van een afstandje bekijken.
Meestal heb je de neiging om meteen de inhoud in te duiken en door te vragen op het concept ‘samenwonen’ of ‘relatie’.
Maar het analyseren van de vraag levert je veel informatie op over de vragensteller en zijn of haar denkwijze. Wat voor vraag is het? Hoe zit deze vraag qua structuur in elkaar? Is het bijvoorbeeld een ‘ja-of-nee-vraag’, een ‘of-of-vraag’, een open vraag of zit er al een verborgen antwoord in de vraagstelling zelf?
Welke vooronderstellingen zitten er in de vraag verborgen?Het antwoord op die vraag ‘moet ik gaan samenwonen met mijn vriend?’ is, in structuur, ‘ja’, ‘nee’, of ‘ik weet het niet’.
Daarnaast vraagt Paula (onbewust) naar toestemming, goedkeuring of autoriteit van een ander.
Ze gebruikt het woord ‘moet’, terwijl het logischerwijs onmogelijk is om iemand aan te wijzen die ook maar enig gezag heeft over Paula en haar kan verplichten al dan niet te gaan samenwonen.
Ze vraagt zich eigenlijk af ‘wil ik gaan samenwonen met mijn vriend?’, maar die vraag komt gevoelsmatig veel dichterbij dan het afstandelijker ‘moet’.We kiezen onze woorden niet per ongeluk
Je kunt natuurlijk zeggen ‘ach, maar dat is toch maar een woordje, wat maakt dat nou uit?’.
Dat kan, maar zelfs als je gelijk zou hebben, is het veel interessanter –en leuker- er vanuit te gaan dat we onze woorden niet zomaar toevallig kiezen.
De woorden die je kiest zijn een spiegel van je binnenwereld. Het laat zien hoe je denkt en wat je denkt, ook al ben je je daar zelf niet bewust van.
Voor de oplettende kijker of luisteraar ben je daarom al gauw te lezen als een Jip en Janneke-boek.
Veel beter dan wijzelf kan een ander zien, horen, aanvoelen wat we wérkelijk bedoelen als we een vraag stellen of een uitspraak doen.
In een filosofisch gesprek is het de bedoeling dat we die binnenwereld blootleggen.
‘Philosophy is making the visible, visible’
De vraag van Paula bleek een echte decoy-vraag. Ze stelde een onmogelijk te beantwoorden vraag om haar werkelijke vraag te maskeren. Dat is niet erg en ze was zich er niet van bewust.
Het is interessant materiaal om te onderzoeken: waarom doe je dat? Wat zegt het over jouw denk-mechanismes en -gewoonten? Hoe komen we samen tot de kern van het werkelijke probleem?In ons gesprek werd op een gegeven moment duidelijk waarom ze een decoy-vraag had gesteld: haar werkelijke probleem was dat ze twijfelde aan de relatie met haar vriend. Ze had in haar huidige leven een gevoel van autonomie en zelfstandigheid waarvan ze als de dood was dat ze dat zou kwijtraken op het moment dat ze zou gaan samenwonen. Het ‘wel of niet samenwonen’ was een consequentie, een eindresultaat. En daarvoor was het eigenlijk nog te vroeg. Er ontbrak nog veel informatie om die vraag helder en gefundeerd te kunnen beantwoorden.Samen met Paula op zoek gaan naar wat dan wél haar echte vraag was, hielp haar verder te denken en uiteindelijk een keuze te maken. Dat proces was niet makkelijk: ook tijdens ons gesprek was het moeilijk voor haar om direct antwoord te geven op mijn vragen. Ze bleef zich verstoppen en proberen onder mijn vragen uit te komen met handige verbale antwoorden en retorische trucs. Onbewuste trucs en niet kwaadaardig bedoeld, maar trucs nonetheless.
Je verliezen in bijzaken is makkelijker
De twijfel over je relatie uitspreken is natuurlijk veel pijnlijker dan jezelf afvragen of je moet gaan samenwonen of niet.
Het is daarom niet wonderlijk dat we ons liever bezighouden met een vraag die afleidt van het echte probleem: het antwoord op je echte vraag zou namelijk zomaar eens precies het antwoord kunnen zijn wat het meest pijn doet, waar je niet op zit te wachten en wat grote consequenties heeft.
Onszelf afleiden met bijzaken is veiliger en makkelijker.
Het resultaat is vaak wel dat we daardoor in cirkeltjes blijven denken.
Het randje van de afgrond
De taak van een praktisch filosoof is dan de ander mee te nemen naar het randje van zijn eigen afgrond en er samen eens overheen te kijken.
Dat vergt een flinke portie moed en durf en dat kan soms best eens confronterend zijn.
Maar evengoed is het een ontdekkingsreis in een gebied wat je nog niet kende binnen jezelf.
En in dat onbekende liggen je wellicht ook heel mooie dingen te wachten.
*‘Decoy’ is het Engelse woord voor ‘lokvogel’, een manier om een val te zetten en de ander af te leiden van wat werkelijk belangrijk is.
Meer lezen:
- Wat je denkt over jezelf bepaalt hoe gevoelig je bent voor oordelen van een ander
- Een oefening om erachter te komen wat écht belangrijk is
- Minder frustratie door een simpele denk-oefening
- 3 tips om betere vragen te stellen
- Dat ene zinnetje dat een gelijkwaardig gesprek meteen om zeep helpt
- Een filosofisch gesprek: hoe niets is wat het lijkt
- Waarom iedereen creatief is
- Inzicht in het creatief proces: dat helpt
- Stilstaan bij je gedachten is vooruitgaan in je denken
Tadaa. Nieuwsbrief.
Hebben we ook. Met artikelen, grapjes, overdenkingen, ideeën, nieuwe activiteiten, twijfels en dilemma's.
Kortom: menselijk spul om je dag wat mee te verrijken. Hebben?
Inschrijven is supermakkelijk, uitschrijven ook.