Dat ene ding dat je gesprek altijd goed doet – maar waar we een beetje bang voor zijn.

Veel mensen snakken naar wat verdieping in gesprekken. Inzicht, aandacht, luisteren, nieuwe ideeën verkennen en oude patronen onderzoeken. Leuk en verrijkend vinden we dat. En toch helpen we die potentieel fijne gesprekken soms heel subtiel om zeep, omdat we bang zijn voor dat éne ding dat een gesprek zo nodig heeft: stilte.

In menig training of workshop over kritisch denken over de kunst van het vragen stellen, komt-ie vroeg of laat voorbij: de vraag ‘ja maar, wat doe je dan als je een goede vraag hebt gesteld en het blijft lang stil?’
Ik vind dat altijd een wonderlijke vraag. In die vraag zelf ‘stilte’ voorgesteld als iets negatiefs. Iets dat vooral voorkomen moet worden, of op z’n minst genezen.
Mijn reactie is altijd hetzelfde: ‘koesteren, die stilte. Betekent dat er gewerkt en gedacht en verwerkt wordt. Waarom zou je dat willen doorbreken?’

Plaatjes zeggen soms genoeg
Wanneer je googelt op afbeeldingen met ‘stilte’ of ‘silence’, krijg je 3 soorten afbeeldingen te zien: afbeeldingen van natuur (bergen, bossen, sneeuwlandschap), plaatjes van personen die hun vinger tegen hun mond houden, een pleister over hun mond hebben, geschrokken hun hand voor hun mond slaan, óf afbeeldingen van individuen, voor zich uitstarend (vaak gecombineerd met natuur)
Zo conceptualiseren wij stilte: als iets individueels, iets negatiefs, of iets dat je vooral vindt in de natuur.
Nu ben ik met het laatste overigens wel eens, maar dat overige vind ik vreemd: ik stel me een foto voor van twee glimlachende mensen, in stilte. Kan namelijk ook. Maar daar denken we blijkbaar niet aan bij ‘stilte’.

Bron: Unsplash en Pixabay

De dynamiek van stilte – hoe we het elkaar ongemakkelijk maken
Stilte vinden we ongemakkelijk, ontwijken we het liefst. Waarom?
Volgens mij is er in een gesprek vaak 1 gesprekspartner die de stilte ongemakkelijk vindt: degene die net een vraag heeft gesteld en wacht op het antwoord. Je weet niet wat de ander gaat zeggen, jij moet maar afwachten. En dát kunnen we niet zo goed; controle loslaten en afwachten. Liever vullen we in, ‘helpen’ we de ander een handje met kweeniehoeveel suggesties of stellen we onze vraag nog drie keer want ja, stel dat de ander je verkeerd heeft begrepen. 
Die ander weet en voelt jouw ongemak, kent die stilte-anxiety zelf ook heel goed en gaat vaak maar gewoon wat brabbelen zonder goed na te denken over wat-ie nou eigenlijk zeggen wil.

En zo zijn er ineens twee mensen die de stilte vakkundig om zeep helpen. 
Terwijl, als je een prikkelende, scherpe vraag voor je kiezen krijgt, je ook weet dat dat even denktijd vergt. Wat voor de ander ‘stil afwachten’ is, is dat voor jou op dat moment helemaal niet. Jij bent aan het zoeken naar de juiste woorden, aan het afwegen, aan het (her)formuleren in je hoofd. Allesbehalve stil dus. 

Is het ook stil voor de ander?
Een tijdje geleden gaf ik een training, in die training zat een rollenspel. Casus: een beoordelingsgesprek met een gevoelige medewerkster, die de zaken snel persoonlijk opneemt. Irene, mijn deelnemer, begon met oefenen. Tot drie keer toe stelde ze een prachtige vraag aan Hanneke, de gevoelige medewerkster.
Maar in plaats van te wachten op het antwoord, babbelde Irene zelf door. Ze suggereerde het ene mogelijke antwoord na het andere, begon te praten over hoe zij deze situatie zelf zag, of stelde drie mogelijke oplossingen voor.

Toen we het rollenspel stopzetten, vroeg ik haar of ze zich die momenten herinnerde, waarbij ze een mooie vraag stelde en vervolgens zelf doorbabbelde. 
‘Ja’, zei ze, ‘maar anders duurt het zo lang. Dan blijft ze zo stil en dan denk ik gewoon van ‘kom op’, door. Dan wordt het ongemakkelijk’. 
‘Denk je dat het ook stil is in het hoofd van Hanneke?’, vroeg ik. ‘Of is die stilte iets dat jij vooral ervaart?’
Irene dacht een tijdje na (in – jawel- stilte). ‘Nee’, zei ze tenslotte, ‘ik denk dat het stil is voor mij, maar voor haar misschien helemaal niet. Zij is misschien heel druk in haard hoofd met wat ik net gevraagd heb en wat ze daarop moet antwoorden’. 

‘Daarnet dacht je best lang na over je antwoord op mijn vraag of het ook stil zou zijn in het hoofd van Hanneke. Het was toen best even stil. Was het ook stil in jouw hoofd toen je over dat antwoord nadacht?’
Irene begon te lachen. ‘Nee. Absoluut niet. Ik was keihard aan het werk. Ik had helemaal niet door dat het even stil was’.

Stilte is je vriend, niet je vijand
In trainingen en workshops moeten deelnemers vaak een filosofisch gesprek voeren in duo’s, en in twee rondes. De eerste ronde voeren ze ‘gewoon’ een filosofisch gesprek. De tweede ronde, moeten beide gesprekspartners minstens 20 seconden zwijgen. En dan niet zwijgen met de intentie van ‘mag ik alweer wat zeggen’, maar zwijgen met aandacht. Aandacht gericht op wat de ander heeft gezegd, wat dat impliceert, wat de ander níet heeft gezegd, aandacht voor de vraag die je zo wilt stellen, en hoe je die vraag zo zuiver mogelijk kunt formuleren. 
Zonder uitzondering zeggen deelnemers na die opdracht dat ze 20 seconden in het begin lang vinden duren, en later te kort. Ze geven ook altijd terug dat die denktijd eigenlijk heel erg fijn is, dat ze zorgvuldiger worden in hun spreken en vragen, en ze vinden het na die oefening onbegrijpelijk dat we dit niet als standaard gespreksregel invoeren. 
Ik ben het met ze eens

De perks van stilte in een gesprek
Stilte in je gesprekken kent vele voordelen:
1. Aandacht: door stilte heb je meer aandacht voor wat jij zegt, en voor wat de ander zegt. Je pikt ineens iets op waar je anders overheen zou babbelen
2. Denktijd: door even de tijd te nemen om in stilte na te denken, wordt dat denken helderder. Bij babbelen wordt het al snel troebel, vissen we er maar een antwoordje uit en gooien dat over de schutting. Denktijd in stilte levert helderheid op. 
3. Zorgvuldigheid: door even de tijd te nemen om aandachtig na te denken over je vraag of antwoord, gebruik je minder woorden, spreek je zorgvuldiger en helderder. Je dialoog wordt daardoor ook scherper en verdiepender. 

We babbelen wat af met z’n allen. We denken hardop, we pruttelen maar een eind weg om die stilte zoveel mogelijk te ontwijken. Hoeveel woorden we wel niet onnodig over de ander heen storten omdat we anders stil zouden moeten zijn, is ongelooflijk. Wat mij betreft komt er een straf op onnodig babbelen, wat voor je uit zwetsen en stilte-ontwijk-kletsen. Je hebt het misschien niet door, maar daar val je anderen soms hartstikke mee lastig: die zou misschien liever wat denktijd willen. In stilte. 

Meer stilte in je gesprekken, een stappenplan
Om je te helpen meer stilte in gesprekken te ontwikkelen, een stappenplan. Klinkt simpel, en dat is het ook. Maar niet makkelijk. 

1. Stel 1 heldere, duidelijke, enkele vraag. 
   (Geen cocktailvraag, geen komma-sukkelvraag, geen valse meerkeuzevraag)
2. Wacht.
3. Houd. Je. Klep.
4. Zwijg.
5. Houd nog steeds je klep.
6. Herhaal stap 2-5 totdat de ander begint te spreken.

Moeilijk? Zal best. Bedenk dan maar dat, wat voor jou stilte is, voor de ander waarschijnlijk helemaal niet zo stil is. 
Die is hard aan het werk van binnen; zorgvuldig afwegen, nadenken, woorden kiezen. Niets stils aan.